De Ig Nobelprijzen van 2016

In de nacht van donderdag op vrijdag 22/23 september 2016 zijn in het Sanders Theater van de Harvard Universiteit in de Verenigde Staten de tien nieuwe Ig Nobelprijzen uitreikt aan wetenschappers die met hun werk ‘mensen eerst aan het lachen maken en daarna aan het denken zetten’. Het was de 26e keer dat de Ig Nobelprijzen zijn uitgereikt. Dit jaar werd een in Nederland werkende Belg bekroond: forensisch-psycholoog Bruno Verschuere (Universiteit van Amsterdam) ontving, samen met zijn mede-onderzoekers Evelyne Debey, Maarten De Schryver, Gordon D. Logan en Kristina Suchotzki, de Ig Nobel Psychologieprijs voor onderzoek naar de relatie tussen liegen en leeftijd.

In de nu 26 jarige Ig Nobel geschiedenis, met 260 prijzen, zijn Nederlanders dertien keer bekroond.

Voor een overzicht van alle Ig Nobelprijswinnaars sinds 1991, klik hier.

De prijzen werden uitgereikt door de (echte) Nobelprijswinnaars Eric Maskin (Economie, 2007), Rich Roberts (fysiologie/geneeskunde, 1993) en Roy Glauber (natuurkunde, 2005)

Dit zijn de winnaars van 2016, en de categorieën waarin de prijzen zijn gevallen:

Ig Nobel Voortplantingsprijs 2016 [Egypte]

Ahmet Shafik (1933-2007)

‘voor het testen van het effect van het dragen van polyester, katoenen en wollen broeken op het seksleven van ratten, en voor het uitvoeren van vergelijkbare experimenten op mannen van de menselijke soort.’

Referentie: “Effect of Different Types of Textiles on Sexual Activity. Experimental study,” Ahmed Shafik – European Urology, vol. 24, no. 3, 1993, pp. 375-80

Referentie: “Contraceptive Efficacy of Polyester-Induced Azoospermia in Normal Men,” Ahmed Shafik, Contraception, vol. 45, 1992, pp. 439-451 [PDF: shafik_1992]

Ig Nobel Economieprijs 2016 [Nieuw-Zeeland, Verenigd Koninkrijk]

Mark Avis, Sarah Forbes en Shelagh Ferguson

‘voor het vaststellen van de persoonlijkheden van stenen vanuit het perspectief van sales & marketing.’

Referentie: “The Brand Personality of Rocks: A Critical Evaluation of a Brand Personality Scale,” Mark Avis, Sarah Forbes & Shelagh Ferguson – Marketing Theory, vol. 14, no. 4, 2014, pp. 451-475.

Ig Nobel Natuurkundeprijs [Hongarije, Spanje, Zweden, Zwitserland

Gábor Horváth, Miklós Blahó, György Kriska, Ramón Hegedüs, Balázs Gerics, Róbert Farkas, Susanne Åkesson, Péter Malik en Hansruedi Wildermuth

‘voor de ontdekking dat witte paarden paardenvlieg-vrij blijven, en voor de ontdekking waarom libellen onweerstaanbaar worden aangetrokken door zwarte grafstenen.’

Referentie: “An Unexpected Advantage of Whiteness in Horses: The Most Horsefly-Proof Horse Has a Depolarizing White Coat,” Gábor Horváth, Miklós Blahó, György Kriska, Ramón Hegedüs, Balázs Gerics, Róbert Farkas & Susanne Åkesson – Proceedings of the Royal Society B, vol. 277 no. 1688, pp. June 2010, pp. 1643-1650.

Referentie: “Ecological Traps for Dragonflies in a Cemetery: The Attraction of Sympetrum species (Odonata: Libellulidae) by Horizontally Polarizing Black Grave-Stones,” Gábor Horváth, Péter Malik, György Kriska & Hansruedi Wildermuth – Freshwater Biology, vol. 52, vol. 9, September 2007, pp. 1700-9.

Ig Nobel Scheikundeprijs 2016 [Duitsland]

Volkswagen,

‘voor het oplossen van buitensporig vervuilende emissies van auto’s door het automatisch, elektromagnetisch produceren van minder uitstoot telkens wanneer auto’s getest worden.’

Referentie: “EPA, California Notify Volkswagen of Clean Air Act Violations” – U.S. Environmental Protection Agency news release, September 18, 2015.

Ig Nobel Geneeskundeprijs 2016 [Duitsland]

Christoph Helmchen, Carina Palzer, Thomas F. Münte, Silke Anders en Andreas Sprenger,

‘voor het ontdekken dat wanneer je jeuk hebt aan de linkerkant van je lichaam, je het kan verlichten door in een spiegel te kijken en (dan) aan de rechterkant van je lichaam te krabben (en andersom).’

Referentie: “Itch Relief by Mirror Scratching. A Psychophysical Study,” Christoph Helmchen, Carina Palzer, Thomas F. Münte, Silke Anders & Andreas Sprenger – PLoS ONE, vol. 8, no 12, December 26, 2013, e82756.

Ig Nobel Psychologieprijs 2016 [België, Nederland, Duitsland, Canada, Verenigde Staten] 

Evelyne Debey, Maarten De Schryver, Gordon D. Logan, Kristina Suchotzki en Bruno Verschuere,

‘voor het vragen aan duizend leugenaars hoe vaak zij liegen, en voor het beslissen of ze die antwoorden geloven.’

Referentie: “From Junior to Senior Pinocchio: A Cross-Sectional Lifespan Investigation of Deception,” Evelyne Debey, Maarten De Schryver, Gordon D. Logan, Kristina Suchotzki & Bruno Verschuere – Acta Psychologica, vol. 160, 2015, pp. 58-68.

Ig Nobel Vredesprijs 2016 [Canada, Verenigde Staten]

Gordon Pennycook, James Allan Cheyne, Nathaniel Barr, Derek J. Koehler en Jonathan A. Fugelsang

‘voor hun wetenschappelijke studie, getiteld “On the Reception and Detection of Pseudo-Profound Bullshit” (Over de receptie en detectie van pseudo-diepzinnigheid).’

Referentie: “On the Reception and Detection of Pseudo-Profound Bullshit,” Gordon Pennycook, James Allan Cheyne, Nathaniel Barr, Derek J. Koehler, and Jonathan A. Fugelsang – Judgment and Decision Making, Vol. 10, No. 6, November 2015, pp. 549–563.

Ig Nobel Biologieprijs [Verenigd Koninkrijk]
Gezamenlijk uitgereikt aan Charles Foster ‘voor het op verschillende momenten in de vrije natuur leven als een das, otter, hert, vos en vogel’; en aan Thomas Thwaites ‘voor het creëren van prothetische uitbreidingen van zijn ledematen zodat hij kan bewegen als en leven in gezelschap van berggeiten.’

Referentie: GoatMan; How I Took a Holiday from Being Human – Thomas Thwaites, Princeton Architectural Press, 2016, ISBN 978-1616894054.

Referentie: Being a Beast – Charles Foster, Profile Books, 2016, ISBN 978-1781255346.

Het ‘kostuum’ van Thomas Thwaites is van 5 oktober 2016 t/m 8 januari 2017 te zien in Het Nieuwe Instituut (Rotterdam) in de tentoonstelling ‘Platform – Body/Space‘.

Ig Nobel Literatuurprijs 2016 [Zweden]

Fredrik Sjöberg,

‘voor zijn driedelige autobiografische werk over de geneugten van het verzamelen van dode vliegen, en van vliegen die nog niet dood zijn.’

Referentie: De Vliegenval is het eerste deel van Fredrik Sjöbergs autobiografische trilogie “En Flugsamlares Vag” (Het pad van een vliegenverzamelaar / The Path of a Fly Collector), en de eerste die in verschillende talen vertaald is [The Fly Trap – Pantheon Books, 2015, ISBN 978-1101870150; De Vliegenval – Ad. Donker, Rotterdam, 2014, ISBN 978-9061006909]

Ig Nobel Perceptieprijs 2016 [Japan]

Atsuki Higashiyama en Kohei Adachi,

‘voor het onderzoeken of dingen er anders uitzien als je voorover buigt en er tussen je benen door naar kijkt.’

Referentie: “Perceived size and Perceived Distance of Targets Viewed From Between the Legs: Evidence for Proprioceptive Theory,” Atsuki Higashiyama & Kohei Adachi – Vision Research, vol. 46, no. 23, November 2006, pp. 3961-76.

Algemene informatie over de Ig Nobelprijs: www.improbable.com

De Ig Nobelprijzen van 2011

De Ig Nobelprijzen 2011 zijn 29 september, 19.30 uur US-Eastern time, in het Sanders Theater van de Harvard Universiteit in Cambridge, Massachusetts, uitgereikt aan tien nieuwe winnaars die met hun onderzoek ‘mensen eerst aan het lachen brengen, en daarna aan het denken zetten’. De ceremonie, vol chemie en papieren vliegtuigjes, werd bijgewoond door 1200 toeschouwers. Over de hele wereld keken vele tienduizenden naar de live uitzending op YouTube. Het is de 21^ste Ig Nobelprijs ceremonie, geproduceerd door het wetenschappelijke humor tijdschrift ‘Annals of Improbable Research’ .

Drie Nederlandse onderzoeken beloond

2011 is een uitzonderlijk goed jaar voor Nederland*: drie Ig Nobelprijzen (Fysiologie, Geneeskunde en Natuurkunde) worden uitgereikt aan de (deels Nederlandse, deels buitenlandse) onderzoekers Natalie Sebanz, Mirjam Tuk, Debra Trampe, Herman Kingma) die verbonden zijn aan vier Nederlandse universiteiten, respectievelijk die van Nijmegen, Twente, Groningen en Maastricht. Voor het eerst sinds 1999 wint een Belgische onderzoeker** een Ig Nobelprijs (Geneeskunde).

=============================================================

De Ig Nobelprijzen van 2011

Fysiologie

Anna Wilkinson (UK), Natalie Sebanz (Radboud Universiteit Nijmegen Nederland, [alsmede Hongarije en Oostenrijk]), Isabella Mandl (Oostenrijk) en Ludwig Huber (Oostenrijk) voor hun studie ‘Geen bewijs voor besmettelijk gapen bij de kolenbranderschildpad’.

Referentie: Anna Wilkinson, Natalie Sebanz, Isabella Mandl & Ludwig Huber – No Evidence Of Contagious Yawning in the Red-Footed Tortoise Geochelone carbonaria – Current Zoology 57(4): 477-484

Ludwig Huber woonde de Ig Nobel ceremonie bij.

Scheikunde

Makoto Imai, Naoki Urushihata, Hideki Tanemura, Yukinobu Tajima, Hideaki Goto, Koichiro Mizoguchi and Junichi Murakami (Japan), voor het bepalen van de ideale dichtheid van vluchtige wasabi (mierikswortel) om slapende mensen te wekken in het geval van een brand of een andere noodsituatie, en voor de toepassing van deze kennis om het wasabi-alarm uit te vinden.

Referentie: US patent application 2010/0308995 A1. Filing date: Feb 5, 2009.

Makoto Imai, Hideki Tanemura, Yukinobu Tajima, Hideaki Goto, Koichiro Mizoguchi en Junichi Murakami woonden de Ig Nobel ceremonie bij.

Geneeskunde

Mirjam Tuk (Universiteit Twente, Nederland), Debra Trampe (Rijksuniversiteit Groningen, Nederland) en Luk Warlop (Katholieke Universiteit Leuven, België) samen met Matthew Lewis, Peter Snyder en Robert Feldman (USA), en Robert Pietrzak, David Darby en Paul Maruff (Australië), voor het aantonen dat mensen betere beslissingen nemen over een aantal dingen – maar slechtere beslissingen nemen over andere dingen, wanneer zij een sterke drang hebben om te urineren.

Referentie: Mirjam A. Tuk, Debra Trampe & Luk Warlop, 2011 – Inhibitory spillover: Increased Urination Urgency Facilitates Impulse Control in Unrelated Domains – Psychological Science 22(5): 627-633 (PDF)

Referentie: Matthew S. Lewis, Peter J. Snyder, Robert H. Pietrzak, David Darby, Robert A. Feldman & Paul T. Maruff, 2011 – The Effect of Acute Increase in Urge to Void on Cognitive Function in Healthy Adults – Neurology and Urodynamics 30(1): 183-187

Mirjam Tuk, Luk Warlop, Peter Snyder, Robert Feldman en David Darby woonden de Ig Nobel ceremonie bij.

Psychologie

Karl Halvor Teigen van de Universiteit van Oslo (Noorwegen), voor het proberen te begrijpen waarom mensen in het dagelijks leven zuchten.

Referentie: Karl Halvor Teigen, 2008 – Is a Sigh ‘Just a Sigh’? Sighs as Emotional Signals and Responses to a Difficult Task – Scandinavian Journal of Psychology 49(1) : 49-57

Karl Halvor Teigen woonde de Ig Nobel ceremonie bij.

Literatuur

John Perry van Stanford University (USA) voor zijn Theorie van Gestructureerde Procrastinatie, die zegt dat om een succesvolle doener te zijn, je altijd aan iets belangrijks moet werken en dat te gebruiken om te voorkomen dat je iets gaat doen dat nog belangrijker is.

Referentie: “Structured Procrastination” John Perry

Collega Deborah Wilkes woonde de Ig Nobel ceremonie namens professor Perry bij.

Biologie

Darryl Gwynne (Canada, Australië, USA) en David Rentz (Australië, USA) voor het ontdekken dat een bepaalde keversoort paart met een specifieke soort Australische bierfles.

Referentie: D.T. Gwynne & D.C.F. Rentz, 1983 – Beetles on the Bottle: Male Buprestids Mistake Stubbies for Females (Coleoptera) – Journal of the Australian Entomological Society 22: 79-80 (PDF)

Referentie: D.T. Gwynne & D.C.F. Rentz, 1984 – Beetles on the Bottle – Antenna: Proceedings (A) of the Royal Entomological Society London 8(3): 116-117

Darryl Gwynne and David Rentz woonden de Ig Nobel ceremonie bij.

Natuurkunde

Philippe Perrin, Cyril Perrot, Dominique Deviterne en Bruno Ragaru (Frankrijk), en Herman Kingma (Universiteit Maastricht, Nederland) voor het vaststellen waarom discuswerpers duizelig worden tijdens een worp, en kogelslingeraars niet.

Referentie: Philippe Perrin, Cyril Perrot, Dominique Deviterne, Bruno Ragaru & Herman Kingma, 2000 – Dizziness in Discus Throwers is Related to Motion Sickness Generated While Spinning – Acta Oto-laryngologica 120(3): 390-395

Wiskunde

Dorothy Martin uit de Verenigde Staten (die voorspelde dat de wereld in 1954 zou vergaan), Pat Robertson uit de Verenigde Staten (die voorspelde dat de wereld in 1982 zou vergaan), Elizabeth Clare Prophet uit de Verenigde Staten (die voorspelde dat de wereld in 1990 zou vergaan), Lee Jang Rim uit Korea (die voorspelde dat de wereld in 1992 zou vergaan), Credonia Mwerinde uit Oeganda (die voorspelde dat de wereld in 1999 zou vergaan), en Harold Camping uit de Verenigde Staten (die voorspelde dat de wereld op 6 september 1994 zou vergaan, en later voorspelde dat dat op 21 oktober 2011 zou gebeuren), voor het onderwijzen van de wereld om voorzichtig te zijn bij het maken van wiskundige aannames en berekeningen.

Vrede

Arturas Zuokas, de burgemeester van Vilnius, Litouwen, voor het aantonen dat het probleem van foutgeparkeerde auto’s opgelost kan worden door er met een tank (pantserwagen) overheen te rijden.

Referentie: Vilnius Mayor A.Zuokas Fights Illegally Parked Cars with Tank [YouTube video]

Referentie: Vilnius mayor goes over the top in crackdown on parking violators [guardian.co.uk, Tuesday 2 August 2011 17.35 BST]

Burgemeester Arturas Zuokas woonde de Ig Nobel ceremonie bij.

Openbare Veiligheid

John Senders van University of Toronto (Canada) voor het uitvoeren van een serie veiligheidsexperimenten waarbij een persoon een auto bestuurt op een snelweg terwijl een vizier dat hem verblindt herhaaldelijk voor zijn gezicht zakt.

Referentie: John W. Senders, et al., 1967 – The Attentional Demand of Automobile Driving – Highway Research Record 195: 15-33

Referentie: Pioneer Days on Rt 128. [YouTube]

Referentie: A true human factors pioneer in action (CogWorks Lab [website])

John Senders (90!) woonde de Ig Nobel ceremonie bij.

===========================================================

Zeven van de tien nieuwe winnaars reisden vanuit vier continenten – op eigen kosten – naar Harvard om hun prijzen in ontvangst te nemen.

De Ig Nobelprijzen werden fysiek aan de winnaars overhandigd door zes echte Nobelprijswinnaars: Dudley Herschbach (scheikunde, 1986), Rich Roberts (fysiologie of geneeskunde, 1993), Roy Glauber (natuurkunde, 2005 ), Eric Maskin (economie, 2007), Peter Diamond (economie, 2010) en Louis Ignarro (fysiologie of geneeskunde, 1998). Professor Ignarro werd weggegeven in de Win-een-Date-met-een-Nobel-Laureate wedstrijd.

De ceremonie kende ook talrijke hommages aan het thema van de avond ‘Chemie’, waaronder een uitvoering van het klassieke lied “The Elements” van Tom Lehrer’s door Nobelprijswinnaar Rich Roberts en de Harvard Medical School professor Thomas Michel.

Het was elke nieuwe winnaar toegestaan een dankwoord van maximaal van zestig (60) seconden uit te spreken; de tijd werd bewaakt door een schattig maar onverbiddelijk achtjarig meisje.

* Eerdere Nederlandse Ig Nobelprijswinnaars:

2000 André Geim (natuurkunde: zwevende kikkers in magnetisch veld)

2000 Pek van Andel c.s. (geneeskunde: seks in de MRI scanner)

2003 Kees Moeliker (biologie: homoseksuele necrofilie bij de wilde eend)

2006 Bart Knols & Ruurd de Jong (biologie: malariamuggen, voetengeur en Limburgse kaas)

2007 Annelies van Bronswijk (biologie: mijten en ander gedierte in ons bed)

2010 Simon Rietveld & Ilja van Beest (geneeskunde: astma in de achtbaan)

** Met uitzondering van Frans Van de Werf (Katholieke Universiteit Leuven) die samen met 975 co-auteurs de Ig Nobel literatuurprijs in 1993 won voor het publiceren van een wetenschappelijk medisch artikel met honderd keer zoveel auteurs als bladzijden.

De huisbioloog (Atlas – radio 1), zondag 22 augustus 2010

In uitzending 102 van ATLAS (Radio 1, zondag 22 augustus 2010, 18.15-20.30 uur) spreek ik in mijn rubriek ‘de huisbioloog’ (ongeveer om 19.00 uur) over:

Nieuws – De Atlantische plasticsoep groeit niet. Eerder dit jaar werd duidelijk dat ook de noordelijke Atlantische Oceaan een plasticsoep heeft. Het gaat hierbij om kleine stukjes plastic afval die door zeestromen tussen 22 en 28 graden Noorderbreedte en een drijvend eiland – een ‘soep’ – onder het wateroppervlak vormen. De plastic soep in de Grote Oceaan geniet grote bekendheid, mede door de indringende foto’s van Chris Jordan die laten zien dat jonge albatrossen met plastic afval gevoerd worden (en daaraan sterven). Inmiddels is de Atlantische plasticsoep onderzocht door 6136 zeewater-monsters, genomen tussen 1986 en 2008 te analyseren. Hierover is in het wetenschappelijke tijdschrift Science gerapporteerd.

Voor het eerst zijn er nu kwantitatieve gegevens. De concentraties verschilden van nul tot 580.000 stukjes (van hooguit enkele millimeters) per vierkante kilometer. Hoewel de wereldplasticproductie tussen 1976 en 2008 vervijfvoudigde, nam de concentratie niet toe in de loop der jaren. Een verklaring daarvoor is er niet. Wellicht dat het internationale verbod om plastic in zee te dumpen, dat sinds de jaren ‘70 is ingesteld, hierop invloed heeft gehad. Ook zou het plastic in kleinere partikels uiteengevallen kunnen zijn, en door de netten zijn geglipt.

Het Dode Dier van de Week is de ‘giant rat’ die afgelopen dagen het Engelse Bradford (en omstreken) in zijn greep houdt. Berichten in de populaire media spreken van twee exemplaren die geschoten zijn en een lengte van 76 cm hebben. Alle berichten zijn gebaseerd op ‘ooggetuigenverslagen’ en tot de verbeelding sprekende foto’s van ratten waarvan het formaat niet vast te stellen is. Zolang de kadavers nog niet door serieuze zoogdierkundigen zijn onderzocht, kunnen we de Britse reuzenratten als een hoax beschouwen.

De mogelijkheid bestaat dat het om de beverrat (Mycastor coypus) gaat, maar deze exoot schijnt uitgeroeid te zijn in het Verenigd Koninkrijk. Er bestaan wel reuzenratten, maar die komen voor in de tropen van Zuid-Amerika, Afrika en Nieuw-Guinea. Bijvoorbeeld de buidelrat Cricetomys uit West-Afrika of de reuzenrat Kunsia uit Zuid-Amerika. Vorig jaar werd er een nieuwe soort Mallomys rat ontdekt in Papua Nieuw Guinea. Die heeft met een lichaamslengte van 82 cm het formaat van een (kleine) hond. In Engeland en de rest van Europa inheemse bruine rat (Rattus norvegicus) kan 27 cm lang worden.

Onwaarschijnlijk Onderzoek – De gevaren van pizza. Twee Britse studies concluderen dat pizza’s, of je ze nu eet of bezorgt, slecht voor je zijn. Chris R. Mclean en collega J. Bernard van Mayday University Hospital in Croydon stellen in hun case study ‘Ethnicity as a factor in Pizza Delivery Crashes’ (Traffic Injury Preventions 4: 276-277) dat pizza-bezorgers die brommers gebruiken bij hun werk als ze zelf bij het ziekenhuis bezorgd worden, vaak botbreuken vertonen, vooral als ze van buitenlandse komaf zijn en geen rijbewijs hebben.

Het andere onderzoek, van James Catton en Dileep Lobo van Queen’s Medical Centre in Nottingham, zeer toepasselijk gepubliceerd in het medische vakblad Gut (doi:10.1136/gut.2009.184010), verhaalt over een voorheen gezonde 16-jarige student die na het eten van twee large pizza’s en vijf pinten bier met acute buikpijn in het ziekenhuis werd opgenomen (‘Pizza, beer, amylase, lipase and the acute abdomen’). De arme pizza-liefhebber was te gulzig geweest en de onverteerde pizza-punten werden operatief verwijderd.

[Bonus] Een aantal (jawel) Italiaanse studies toont aan dat het eten van pizza’s juist een gunstig effect op de gezondheid heeft. Bijvoorbeeld Dario Giugliano, Francesco Nappo en Ludovico Coppola (Second University Naples), gepubliceerd in Circulation: ‘Pizza and Vegetables Don’t Stick to the Endothelium’. En niet te vergeten de studies van Silvano Gallus van Istituto di Ricerche Farmacologiche, in Milaan, waaronder de klassieker Does Pizza Protect Against Cancer?, in International Journal of Cancer.

De huisbioloog (Atlas-radio 1), zondag 8 augustus 2010

In uitzending 100 (!) van ATLAS (Radio 1, zondag 8 augustus 2010, 18.15-20.30 uur) spreek ik in mijn rubriek ‘de huisbioloog’ (ongeveer om 19.00 uur) over:

De eendenpenis – Het was al langer bekend dat mannetjeseenden in het broedseizoen een gedraaide, wokkel-vormige, soms zeer lange penis ontwikkelen die in het najaar weer verdwijnt. De strijd tussen de seksen is hiervan de drijvende kracht. Nieuw onderzoek van Patricia Brennan en collega’s van Yale University laat zien dat de lengte van het geslachtsorgaan afhankelijk is van de (aanwezigheid van) concurrenten. Bij toppereenden die met andere mannetjes moeten concurreren om schaarse vrouwtjes is de penis 15-25 % langer dan bij mannetjes die geen concurrenten hebben. Dit is een sterke aanwijzing dat sociale competitie de lengte van het geslachtsorgaan beïnvloedt. Dat was nooit eerder bij een gewerveld dier vastgesteld.

De resultaten van dit onderzoek zijn nog niet gepubliceerd, maar bekend gemaakt tijdens de 47th Annual Meeting of the Animal Behavior Society, gehouden op 25-29 juli 2010 in Williamsburg, Virginia.

Het Dode Dier van de Week is de vliegensoort Thyreophora cynophila, die in het Duits ook wel Hundefliege genoemd wordt, omdat hij (in 1798) in Mannheim werd ontdekt op het kadaver van een hond. Dit ongeveer 1 centimeter grote insect met een zeer opvallende, helder oranjerode kop werd als enige Europese vliegensoort als uitgestorven beschouwd omdat hij sinds 1850 (160 jaar) niet meer gezien was. De laatste werd toen nabij Parijs verzameld. Zijn bestaan werd uitsluitend gedocumenteerd door 16 exemplaren die in zeven Europese natuurhistorische musea op spelden worden bewaard. Daardoor heeft hij onder vliegenkenners een bijna mythische status.

Deze week werd bekend (Systematic Entomology 2010 en Bol. Soc.Ent.Aragonesa 46: 1-7) dat de soort in Spanje – waar de soort nooit eerder was gevonden – is herontdekt. Twee groepen insectenkenners vonden onafhankelijk van elkaar in de berken- en eikenbossen nabij Madrid en in de Rioja-streek drie populaties. De vliegen werden gevangen in vallen met dode inktvis en rottend beenmerg als aas. Gebleken is dat de vliegen voornamelijk ’s nachts in februari en maart actief zijn en uitsluitend op in staat van ontbinding verkerende kadavers van runderen en herten leven. Vermoedelijk zijn ze daardoor niet eerder opgemerkt. Vliegmensen noemen de herontdekking sensationeel, en dat is het ook. Zie (Spaanstalig) filmpje. [met dank aan Ruud van der Weele]

Onwaarschijnlijk Onderzoek –  Heeft u altijd al een dierbare, begraven overledene een prettige verjaardag of ‘vrolijk Kerstfeest’ willen wensen, of de dode zijn of haar lievelingsmuziek of favoriete radioprogramma laten horen? Dat kan met de uitvinding van Jeff Dannenberg uit Florida. Hij verkreeg afgelopen week het patent (US # 7,765,655 B2) op een apparaat, getiteld ‘Apparatus and method for generating post-burial audio communication in a burial casket’. Het apparaat kan gemakkelijk achter een fotolijstje (met een foto van de overledene) in de kist geplaatst worden, en bevat opgenomen geluidsframenten die middels een geprogrammeerde tijdklok op elk gewenst moment afgespeeld kunnen worden. Een draadloze applicatie (US # 7,765,656 B2 ‘Remote Update Feature’) stelt nabestaanden in staat om de geluidsfragmenten te updaten, wissen en/of te redigeren. Op het ingebouwde flatscreen kunnen video-beelden vertoond worden.

De uitvinding is zowel geschikt voor communicatie met overleden en begraven mensen als huisdieren. [met dank aan Martin Gardiner, Rio de Janeiro Desk Chief, Improbable Research]

De huisbioloog (Atlas – Radio 1), zondag 1 augustus 2010

In uitzending 99 van ATLAS (Radio 1, zondag 1 augustus 2010, 18.15-20.30 uur) spreek ik in mijn rubriek ‘de huisbioloog’ (ongeveer om 19.00 uur) over:

Een nieuwe Nederlandse sprinkhaansoort. Tussen de bielzen en kiezels van het oude spoorwegemplacement langs de Laan op Zuid in Rotterdam is afgelopen week een nieuwe sprinkhaansoort voor Nederland ontdekt. Het gaat om de kiezelsprinkhaan (Sphingonotus caerulans) uit Zuid-Europa die tot dusver nooit dichterbij kwam dan enkele plekken in België en Duitsland. De kiezelsprinkhaan is onopvallend bruin van kleur, maar laat bij het opvliegen zijn helderblauw gekleurde vleugels goed zien. Daarmee lijkt deze nieuwkomer sterk op de van oudsher in Nederland voorkomende blauwvleugelsprinkhaan, die een duidelijke voorliefde heeft voor zanderige terreinen. De kiezelsprinkhaan leeft op droge, zanderige of stenige grond en voedt zich met gras en andere planten. Het in onbruik zijnde, deels overwoekerde rangeerterrein vormt dus een perfect leefgebied voor dit insect. Er zijn tenminste veertig exemplaren aanwezig, vermoedelijk meer. Hoe de kiezelsprinkhanen in Rotterdam verzeild zijn geraakt is niet bekend. Het zijn goede vliegers en ze kunnen via het spoorwegennetwerk naar de Laan op Zuid zijn gevlogen. Het is ook goed mogelijk dat er een aantal is mee gekomen met een lading grind of dat ze een lift van een trein hebben gekregen.

Binnenkort krijgt het oude rangeerterrein een andere bestemming en moet de nieuwe sprinkhaan op zoek naar een ander leefgebiedje. Of dat gaat lukken, is de vraag.

Het Dode Dier van de Week is de zuidelijke boomsprinkhaan (Meconema meridionale). Deze kleine groene sprinkhaansoort werd in 1993 voor het eerst in Nederland gevonden, in Vlaardingen. Ook een soort uit het Middellandse Zee gebied (Italië, Zuid-Frankrijk) die met autoverkeer meegelift is naar Nederland en inmiddels overal in steden voorkomt. Leeft van bladluizen.

Onwaarschijnlijk Onderzoek – Ik ben nog maar een paar dagen terug van een zeer ontspannende vakantie. Dat fijne vakantiegevoel ben ik nu al volledig kwijt. Is vakantie eigenlijk goed voor gezondheid en welzijn, en hoe lang houdt het vakantiegevoel aan? Het is onderzocht door Jessica de Bloom (Radboud Universiteit) en collega’s van de universiteiten van Utrecht en Konstanz. Zij ondervroegen 96 Nederlanders voor, tijdens en na hun vakantie over hoe gezond, energiek, tevreden en gespannen ze zich voelden. In de vakantie was de spanning een rapportcijfer minder dan ervoor en erna. Bijna alle proefpersonen waren hun vakantiegevoel na de eerste werkdag al kwijt. Toch vinden de onderzoekers dat we wel met vakantie moeten blijven gaan. Zie: De Bloom et al., 2010 – Effects of vacation from work on health and well-being: Lots of fun, quickly gone – Work & Stress 24(2): 196-216

De huisbioloog (Atlas – Radio 1), zondag 4 juli 2010

In uitzending 95 van ATLAS (Radio 1, zondag 4 juli 2010, 18.15-20.30 uur) spreek ik in mijn rubriek ‘de huisbioloog’ (ongeveer om 19.00 uur) over:

Jonge zeehonden in de Nederlandse en Duitse Waddenzee worden gemiddeld bijna een maand vroeger geboren dan ruim dertig jaar geleden. Dat blijkt uit langjarige tellingen door onderzoekers van IMARES, het instituut voor marien ecologisch onderzoek van Wageningen UR. Overbevissing is de belangrijkste verklaring, omdat die met name gericht is op de grotere vissen. Daarvan profiteren de kleinere vissoorten, waarvoor zeehonden een voorkeur hebben. De kleine vissoorten zorgen voor een groter voedselaanbod voor de zeehonden. De onderzoekers publiceerden hun bevindingen eerder deze week in het wetenschappelijke tijdschrift Biology Letters.

Als verklaring van het vroegere geboortetijdstip zien de onderzoekers de verbeterde leefomstandigheden en dan met name het grotere voedselaanbod voor zeehonden als belangrijkste factor. Vrouwelijke zeehonden maken na de bevruchting een periode door van de zogenaamde stille zwangerschap. Die houdt in dat de bevruchte eicel zich niet meteen innestelt in de baarmoeder. Doorgaans begint die innesteling en daarmee de actieve zwangerschap na ongeveer 2½ maand. Die tijd heeft het vrouwtje nodig om aan te sterken na de vorige intensieve zoogtijd waarbij haar vetvoorraad sterk is afgenomen. Kennelijk, wordt die herstelperiode korter door een groter voedselaanbod.

Het Dode Dier van de Week is het teringlijertje (Caprella linearis). Dit kleine, 1-2 centimeter grote, kreeftachtige diertje heb ik verzameld op de Westerschelde. Ze leven daar op de bodem, met hun achterpootjes vastgehecht aan sponzen. Met de voorste schaarpoten slaan ze wild om zich heen om dierlijk plankton uit het water te vissen. Ze hebben een spookachtig, geleed lichaam en worden daarom ook wel ‘wandelend geraamte’ genoemd. Ik neem er een paar mee, geconserveerd in alcohol, gisteren opgevist door de mosselkotter ZZ-10 van schipper Jaap van der Schot, nabij Terneuzen. De naam ‘teringlijertje’ komt vermoedelijk voort uit hun magere, uitgeteerde gestalte.

Onwaarschijnlijk Onderzoek – ‘Love is in the air’. Laat jonge vrouwen naar romantische song-teksten luisteren en de kans is groot dat ze een verzoek tot een date accepteren. Professor Nicolas Guéguen heeft weer toegeslagen met een fijn stukje (onwaarschijnlijk) onderzoek, gepubliceerd in Psychology of Music 38(3): 303-307. Hij liet 183 alleenstaande studentes van gemiddeld 18.7 jaar naar twee song-teksten luisteren. De ene tekst (‘Je l’aime à mourir’) werd door de studentes als ‘romanistisch’ beoordeeld; de andere (‘L’heure du thé’) kreeg het predicaat ‘neutraal’. De studentes die naar het romantische liedje luisterden, reageerden vervolgens in 52.2% van de gevallen positief op de vraag ‘Mag ik je telefoonnummer?, dan bel ik je volgende week om samen wat te gaan drinken’. De versierder, Antoine genaamd, was een 20 jarige knappe jongen. Meisjes die naar het neutrale liedje luisterden, gaven hem veel minder vaak (27.9%) hun telefoonnummer. Professor Guéguen heeft een patent op dergelijke onderzoeken, naar verleidingsgedrag bij mensen. Zie Atlas 30 november 2008.

De huisbioloog (Atlas – Radio 1), zondag 27 juni 2010

In uitzending 94 van ATLAS (Radio 1, zondag 27 juni 2010, 18.15-20.30 uur) spreek ik in mijn rubriek ‘de huisbioloog’ (ongeveer om 19.00 uur) over:

Potvispoep helpt kooldioxide-absorptie. Australische onderzoekers hebben berekend dat potvissen die in de zuidelijke oceanen leven, via hun ontlasting jaarlijks 50.000 kilo ijzer aan het zeewater toevoegen. IJzer stimuleert de groei van plantaardig plankton dat op zijn beurt CO2 uit de lucht opneemt. Wanneer plakton sterft zinkt het gebonden CO2 mee naar de bodem. Op die manier wordt CO2 in de atmosfeer gereduceerd. Potvispoep zorgt voor de absorptie van 400.000 ton CO2, twee keer zoveel als de hoeveelheid die potvissen uitademen. Zie Proceedings of the Royal Society B doi: 10.1098/rspb.2010.0863.

Het bleek belangrijk te zijn dat de potvissen niet poepen waar ze eten (diep in de oceaan, voornamelijk inktvis), maar onder het oppervlak waar het plankton leeft. Gezien deze rol van grote zeezoogdieren bij het reguleren van de CO2 balans, is het van belang de walvisjacht te stoppen, aldus de auteurs van de publicatie.

Het Dode Dier van de Week is het harnasmannetje (Agonus cataphractus) dit zeevisje dat algemeen voorkomt in de Noordzee en andere Noordwest-Europese wateren wordt ook wel ‘neushangertje’ genoemd. Waarom werd mij gisteren door vissers op Noordzee gedemonstreerd: de vis heeft twee weerhaakjes op de neus waarmee hij overal aan blijft hangen. Ik neem er een mee, en demonstreer het fenomeen.

Onwaarschijnlijk Onderzoek – Er is een ludieke toepassing van het ‘beesie’ (WK-promotie artikel van een bekende grootgrutter) gevonden: als kunstaas om snoek mee te vangen. De website topvisser.nl heeft er een wedstrijd aan verbonden.

Wanneer het serieus aangepakt zou worden, zou het een mooi vervolg zijn op het klassieke onderzoek van J.J. Beukema uit 1970 (‘Acquired hook-avoidance in the pike Esox lucius L. fished with artificial and natural baits’ – Journal of Fish Research 2: 155-160), waaruit bleek dat snoeken zich geen tweede keer met kunstaas lieten vangen. Suggestie voor de onderzoeksvraag: In welke kleur beesie bijten snoeken het meest?

De huisbioloog (Atlas – Radio 1), zondag 20 juni 2010

In uitzending 93 van ATLAS (Radio 1, zondag 20 juni 2010, 18.15-20.30 uur) spreek ik in mijn rubriek ‘de huisbioloog’ (ongeveer om 19.30 uur) over:

Gnoes die bedreigd worden door een nieuwe weg die dwars door de Serengeti wordt aangelegd – De Tanzaniaanse regering heeft de aanleg goedgekeurd van een weg tussen Arusha en Musoma. Nu moeten auto’s en vrachtwagens ruim 400 km omrijden. De nieuwe weg, die de economie van de streek moet stimuleren, loopt door het noordelijke deel van het Serengeti National Park en doorkruist de trekroute van gnoes, zebra’s en andere grazers van de Oost-Afrikaanse savanne.

Jaarlijks trekken meer dan een miljoen gnoes op zoek naar voedselgronden van de droge naar de natte delen van de savanne. Deze massale trek wordt als een ‘natuurwonder’ gezien en is onderwerp van menige natuurdocumentaire. Gnoes steken wel wegen over, maar het verkeer zal de trek beïnvloeden. Het plaatsen van een hek langs de weg (om verkeerslachtoffers onder mens en dier te voorkomen) zou funest zijn. Niet alleen de gnoe-populatie zal ineenstorten, ook het ecosysteem van de Serengeti zal door het ontbreken van de grazers ingrijpend veranderen.

Er is inmiddels een Facebook pagina ‘Stop the Serengeti Highway’ en er is een alternatieve zuidelijke weg voorgesteld.

Het Dode Dier van de Week is een stukje Afrikaanse olifant, een bewerkte slagtand om precies te zijn. Een derde deel van de slagtand is hol en bevindt zich in de schedel. In de holte zitten zenuwen en bloedvaten. De rest van de slagtand is massief en bestaat uit een harde, dunne buitenlaag, het email, en daaronder het tandbeen dat ivoor genoemd wordt. Ook slagtanden van nijlpaard, walrus en narwal bevatten ivoor. Ivoor werd ‘het witte goud’ genoemd en voordat plastic zijn intrede deed, verwerkt in gebruiksvoorwerpen zoals knopen, kammen, pianotoetsen, biljartballen en talloze soorten siervoorwerpen. De handel in ivoor heeft de Afrikaanse olifant op de rand van uitsterven gebracht. Na het internationale verbod op de ivoorhandel, dat in 1989 inging, herstelde de populatie zich. De vraag naar olifantivoor blijft echter vooral in Azië groot, zodat stropen nog steeds voorkomt.

Nu in sommige delen van Afrika de olifant weer in grote aantallen voorkomt, gaan er stemmen op om de  jacht op olifanten (en de handel in ivoor) weer toe te staan. In Ivoorkust komt de Afrikaanse bosolifant (Loxodonta cyclotis) voor.

Onwaarschijnlijk Onderzoek – Is voetbal kijken slecht voor je hart? In 2008 werden voetbalfans opgeschrikt door de resultaten van een opmerkelijk wetenschappelijk onderzoek, getiteld ‘Cardiovascular Events during World Cup Soccer’ (zie: New England Journal of Medicine 358: 475-483). Duitse onderzoekers hadden tijdens de Wereldkampioenschap voetbal in 2006 (in Duitsland) vastgesteld dat het bekijken van een spannende voetbalwedstrijd de kans op een hartaanval (bij Duitse mannen in Beieren) verdubbelde. Zij raadden voetbalkijkende hartpatiënten aan om ‘preventieve maatregelen’ te nemen.

Een recent gepubliceerd Italiaans onderzoek naar 25159 ziekenhuisopnamen (in Italië) ten gevolge van acute hartproblemen (‘It is just a game: lack of association between watching football matches and the risk of acute cardiovascular events’ International Journal of Epidemiology 2010: 1-8 DOI 10.1093/ije/dyq007) vond geen verhoogd risico tijdens de World Cup 2002, 2006 en de Europese Kampioenschappen 2004.

De academische discussie over deze tegenstrijdige resultaten spitst zich toe op de methode van onderzoek, niet op mogelijke invloed van de landsaard. Een Nederlands onderzoek (uit 2002) vond ook geen relatie tussen (het kijken naar) belangrijke voetbalwedstrijden en sterfte door hartfalen.

De huisbioloog (Atlas – Radio 1), zondag 6 juni 2010

In uitzending 91 van ATLAS (Radio 1, zondag 6 juni 2010, 18.15-20.30 uur) spreek ik in mijn rubriek ‘de huisbioloog’ (direct na het nieuws van 19.00 uur) over:

Vogels en glas – Gisteren was het Dead Duck Day. Ik vraag daarmee aandacht voor de vele miljoenen (miljarden?) vogels die jaarlijks tegen ruiten en glazen gebouwen om het leven komen. Het probleem is dat vogels vensterglas niet zien. De Amerikaanse bioloog Daniel Klem heeft het resultaat van 30 jaar onderzoek samengevat in een degelijke publicatie in The Wilson Journal of Ornithology (121: 314-321, 2009). Hij onderzocht een aantal methoden om vogelaanvaringen met glas te voorkomen door vogels in een vliegkooi los te laten en er diverse soorten behandeld en onbehandeld glas in te zetten. Zijn belangrijkste conclusies zijn: (1) er vliegen twee keer zoveel vogels tegen spiegelend glas dan tegen ontspiegeld glas, (2) glas dat om de 5-10 cm beplakt is met ondoorzichtige plastic stickers zorgde voor geen of bijna geen vogelaanvaringen, (3) ruiten waarop strips of figuren zijn aangebracht die ultraviolet licht reflecteren en absorberen, zorgen voor minder slachtoffers, en (4) ruiten die volledig beplakt werden met dergelijke folies, bleken nog effectiever te zijn in het voorkomen van vogelaanvaringen. Groot voordeel van UV-folies is dat mensen er doorheen kunnen kijken. Vogels kunnen UV-licht (wel) zien en herkennen de strips als een barriere.

Het is nu aan de glasindustrie om deze wetenschap te benutten en vogelvriendelijke ruiten te produceren, en aan architecten om het te gebruiken.

De Dode Dieren van de Week zijn de vogels die het slachtoffer zijn (geworden) van de olieramp in de Golf van Mexico. Er is een stevige discussie gaande of die met olie besmeurde vogels wel of niet schoongemaakt moeten worden. Is het niet beter om kosten en moeite te besparen en de vogels direct uit hun lijden te verlossen? Er zijn flink wat onderzoeken die hebben aangetoond dat slechts een fractie het uiteindelijk overleeft. Er zit ook een ethische kant aan deze kwestie: moeten wij (mensen) niet alles in het werk stellen om olieslachtoffers te redden, want elke overlever is er een?

Onwaarschijnlijk Onderzoek – Salmonella uitscheiding bij joy-rijdende varkens. Salmonella is een akelige bacterie die soms bij varkens voorkomt. Varkens waarbij de bacterie aangetoond wordt, worden afgekeurd: ze mogen niet geslacht en verhandeld worden, want mensen kunnen er ook ziek van worden. Het komt voor dat bij varkens die gezond de stal verlaten, bij aankomst bij het slachthuis wel Salmonella wordt gevonden. Paul Williams en Kenneth W. Newell zochten uit hoe dat komt in hun klassieke studie uit 1970 ‘Salmonella Excretion in Joy-Riding Pigs’ (in American Journal of Public Health and the Nation’s Health 60: 926-929). Ze laadden 30 gezonde varkens in een veewagen. Na een rustige rit van ongeveer 100 kilometer die niet bij het slachthuis eindigde maar bij dezelfde stal, werd bij 30% van de varkens Salmonella in de ontlasting aangetoond. Hoe zit dat? (Deze studie won de Ig Nobelprijs voor de biologie in 1993)

De huisbioloog (Atlas – Radio 1), zondag 30 mei 2010

In uitzending 90 van ATLAS (Radio 1, zondag 30 mei 2010, 18.15-20.30 uur) spreek ik in mijn rubriek ‘de huisbioloog’ (direct na het nieuws van 19.00 uur) over:

De vroege, jagende mens zorgde al voor klimaatverandering. Wanneer begon de invloed van de mens op het klimaat? Doorgaans markeert het begin van de industriële revolutie in de negentiende eeuw de invloed van de mens op het klimaat. Onderzoekers van de Universiteit van New Mexico verkondigen (in Nature Geosciences) dat de mens al ruim 13.000 jaar geleden, toen ze Noord-Amerika bevolkte, ingreep in de klimaatontwikkeling, en wel door op de mammoet en andere grote grazers te jagen. Hierdoor stierven deze planteneters vrij plotseling uit. Door de concentratie methaan in luchtbellen in het Groenlandse ijs te meter, vonden ze dat het uitsterven van de mammoetfauna samenviel met een flinke afname van methaan in de atmosfeer. Methaan is een sterk broeikasgas. De afname zorgde voor verkoeling van het klimaat. Winderige mammoeten hielden de aarde dus  relatief warm.

De huidige opwarming van de aarde zorgt ervoor dat de permafrost boven de poolcirkel ontdooit, waardoor veel methaan uit (eerder bevroren) mammoetuitwerpselen naar boven borrelt en – samen met de CO2 uitstoot – flink bijdraagt aan het broeikaseffect. De invloed van de mammoet blijft bestaan, zelfs lang na zijn uitsterven

Het Dode Dier van de Week is de Madagaskar fuut (Tachybaptus rufolavatus) die deze week uitgestorven verklaard werd. De laatste werd in 1988 gezien. De Alaotra fuut kwam voor op enige meren in het zuiden van Madagaskar. De introductie van vleesetende, uitheemse, vissen op die meren heeft het uitsterven veroorzaakt. Er was geen voedsel meer voor de futen. Vermoedelijk zijn de laatste exemplaren aan vishaken om het leven gekomen. De vogel had korte vleugels en kon daardoor niet over lange afstanden vliegen. Elders naar voedsel zoeken, was hierdoor onmogelijk.

De Alaotra fuut is de 132^ste vogelsoort die sinds 1600 is uitgestorven. De rode lijst van met uitsterven bedreigde vogels telt nu 1240 soorten, waarvan 190 de status ‘kritiek’ hebben.

Onwaarschijnlijk Onderzoek – Bestaat de bierbuik? Deze vraag stelden de Duitse (!) onderzoekers M. Schutze, M. Schulz, A. Steffen, M.M. Bergmann, A. Kroke, L. Lissner en H. Boeing. De resultaten van hun studie “Beer Consumption and the ‘Beer Belly’: Scientific Basis or Common Belief?” publiceerden zij in European Journal of Clinical Nutrition 63(9): 1143–9. Conclusie: deze studie biedt geen ondersteuning voor de volkswijsheid dat bierconsumptie een zichtbaar effect op de buikomvang heeft. Mannen die gemiddeld een liter bier per dag drinken, hebben wel een grotere omvang van de taille, maar zij waren sowieso al zwaarder. Dikke mannen drinken dus wel meer bier, dan dunne mannen.